"नसती उठाठेव"

मोठे होते झाड वाकडे,
तिथे खेळती दोन माकडे
गंमत झाली भारी बाबा,
गंमत झाली भारी

खरखर खरखर सुतारकाका,
कापीत होते एक ओंडका
भुरभुर भुरभुर भुसा उडाला,
माकड मज्जा पाहू लागला

निम्मे लाकूड चिरुन झाले,
दुपार होता काम थांबले
पाचर ठोकून सुतार गेले,
खावयास भाकरी

माकड टुणकन खाली आले,
पाचर हलवूनी काढु लागले
शहाणे दुसरे त्यास बोलले,
"धोक्याचे हे काम न आपुले"

पहिले अपुला हट्ट न सोडी,
जोर लावूनी पाचर काढी
फटित अडके शेपूट तेव्हा,
माकड हाका मारी

सुतार येता दुसरे माकड
झाडावरती चढले भरभर
अतिशहाणे माकड वेडे
उदासवाणे बसून ओरडे

उठाठेव ही नसती सारी,
सुतार त्याला फटके मारी
म्हणून करावा विचार आधी,
नंतर कामे सारी


(अनभीज्ञ)

खंड्या (धीवर पक्षी)

तळ्याकाठी गाती लाटा,
लाटांमध्ये उभे झाड;
झाडावर धीवराची,
हाले चोच लाल, जाड.

शुभ्र छाती, पिंगे पोट,
जसा चाफा यावा फ़ुली;
पंख —जणू थंडीमध्ये,
बंडी घाली आमसुली.

जांभळाचे तुझे डोळे,
तुझी बोटे जास्वंदीची,
आणि छोटी अखेरची
पिसे जवस-फुलांची.

गड्या, पाखरा, तू असा
सारा देखणा रे कसा ?
पाण्यावर उडताना,
नको मारू मात्र मासा !



— श्रीधर कृष्ण शनवारे

वनसुधा (कृष्णाची वनक्रीडा)

(वसंततिलका)
बोले मुलांप्रति हरी पहिले दिशीं कीं
रात्रींच सिद्ध करणें अशनादि शिंकीं
जाऊ समस्तहि उद्यां वनभोजनातें
पोटांत भाव, वधणें अघदुर्जनातें II १ II


[द्रुतविलंबित]
खडबडोंनि समस्तहि धांवले
सहितवत्स हरीप्रति पावले
सकळ खेळति सोडुनि वासुरां
परम कौतुक जें गगनीं सुरां II २ II


[भुजंगप्रयात]
वनीं खेळती बाळ ते बल्लवांचे
तुरे खोंविती मस्तकीं पल्लवांचे
फुलांचे गळां घालिती दिव्य हार
स्वनाथासवें ते करीती विहार II ३ II

स्वकौशल्य त्या गुंजमाळांत नाना
गळां घालिती, ते करीती तनाना
शिरीं बांधिती मोरपत्रें विचित्रें
शरीरावरी रेखिती दिव्य चित्रें II ४ II


[द्रुतविलंबित]
हरिहि आपण त्यांतचि खेळतो
म्हणुनि वर्णितसे शुक खेळ तो
चहूंकडे करिती नवल क्षितीं
परि हरीसचि सर्वहि लक्षितीं II ५ II


[भुजंगप्रयात]
पहायास शोभा मृगां-काननाची
पुढें मूर्ति जातां मृगांकाननाची
गडी त्या चतुर्वक्त्रबापास हातीं
धरीतीच धांवोनि निष्पाप होती II ६ II


[उपजाति]
धांवोनि लावी पहिले करातें
श्रेष्ठत्व दे त्या अजि लेकरातें
जो तो म्हणे 'लाविन मीच पाणी
धरीन आधी प्रभु चक्रपाणी" II ७ II

परोपरी खेळति जी वनांत
अर्पूनि चित्तें जगजीवनांत
धरुनियां मर्कटपुच्छ हातीं
तयांसवें वृक्षिं उडों पहाती II ८ II

खगांचिया साउलिच्याच संगें
ते धांवती हास्यरसप्रसंगें
हंसाचिया दाखविती गतीतें
जे लाधले हंसगुरुगतीतें II ९ II


[भुजंगप्रयात]
मुखें वासुनी लोचन भ्रूतटातें
उभारुनियां वांकुल्या मर्कटांतें
अहो दाविती शब्द तैसे करीती
असे खेळती बाळ नि:शंक रीती II १० II

वनीं देखती मेघनीलास मोर
प्रमोदें करी नृत्यलीला समोर
तयासारिखे नाचती तोक सारे
खुणावूनि अन्योन्य कीं "तो कसा रे" II ११ II


[मालिनी]
उडत उडत चाले जेविं मंडूकजाती
उकड बसति तैसे त्यासवें तीव्र जाती
न बहु पसरितां ते हस्तपादादि, पाणी
तरति नवल पाहे हांसतो चक्रपाणी II १२ II


[भुजंगप्रयात]
वदे कृष्ण गोपाळबाळा जनांतें
"बसोनी करूं ये स्थळीं भोजनातें
वनीं वत्स सोडा चरायासि, पाणी
तयां पाजुनीयां" वदे चक्रपाणी II १३ II

"बरें कृष्णजी बोलसी तूं जसा रे
तसें वर्ततों लक्षितों तूज सारे"
असें जेविती सोडुनी वांसुरांतें
नभीं होय आश्चर्य सर्वां सुरां तें II १४ II


[मालिनी]
निजमुख कवणाही आड-दृष्टी असेना
रचुनि बसवि ऐशी भोंवतीं बालसेना
हरिवदन पहाया सर्व दृष्टी भुकेल्या
म्हणुनि बहुत पंक्ती मंडलाकार केल्या II १५ II


[इंद्रवजा]
संतोषतो नंदकुमार साचा
बाळांत तैशा परमा रसाचा
पंक्तीस दे लाभा अजी वनांत
बुद्धी जयांच्या जगजीवनांत II १६ II


[भुजंगप्रयात]
असे कर्णिका अंबुजामाजि जेवीं
मुलांमध्यभागीं बसे कृष्ण, जेवी
मुखीं ग्रास सप्रेम घालूनि हातीं
दहींभात दे, देव लीला पहाती II १७ II


[शार्दुलविक्रिडीत]
वंशी नादनटी तिला कटितटीं खोवूनि पोटीं पटीं
कक्षे वामपुटीं स्वशृंग निकटी वेताटिही गोमटी
जेवी नीरतटीं तरुतळवटीं, श्रीश्यामदेहीं उटी
दाटी व्योमघटीं सुरां सुख लुटी घेती जटी धूर्जटी II १८ II

 

— वामन पंडित (वामन नरहरी शेष)

अ आ आई

अ आ आई, म म मका
मी तुझा मामा दे मला मुका

प प पतंग आभाळात उडे
ढ ढ ढगांत चांदोमामा दडे
घ घ घड्याळ, थ थ थवा
बाळ जरी खट्याळ, तरी मला हवा

ह ह हम्मा गोड दूध देते
च च चिऊ अंगणात येते
भ भ भटजी, स स ससा
मांडीवर बसा नि खुदकन हसा

क क कमळ पाण्यावर डुले
ब ब बदक तुरुतुरु चाले
ग ग गाडी झुक झुक जाई
बाळ माझे कसे गोड गाणे गाई


— मधुसूदन कालेलकर